มโนห์ราเป็นชื่อของนางเอกในเรื่องสุธนชาดกในคัมภีร์ปัญญาสชาดกซึ่งเรียกกันว่า”คำภีร์ชาดกนอกนิบาต”เพราะมิได้มีมาในคัมภีร์พระไตรปิฎกคัมภีร์ปัญญาสนี้ กล่าวกันว่าพระเถระชาวลานนาไทยผู้ทรงความรู้ในคัมภีร์พระไตรปิฎกและเชียวชาญในภาษาบาลีได้บรรดาศิษย์ยานุศิษย์ของท่านช่วยกันแต่งขึ้นไว้เป็นภาษาบาลีในนครเชียงใหม่เมื่อราวพ.ศ.๒๐๐๐แต่เรื่องสุธนชาดกในคัมภีร์ปัญญาสนั้นเนื้อเรื่องเกือบตรงกับสุธนาวทาน ในคัมภีร์ทิวยาวทานซึ่งเป็นซึ่งเป็นคัมภีร์ชาดกภาษาสันสกฤตชื่อพระเอกนางเอกคือพระสุธนและนางมโนห์ราในคัมภีร์ทั้งสองนั้นก็ตรงกันต่างกันบ้างก็แต่พอความและชื่อตัวประกอบในเรื่องดังข้าพเจ้าเคยนำมากล่าวเทียบเคียงไว้ในที่อื่นแล้วที่ระเบียงบูชนีสถานบุโรพุโธในเกาะชวาประเทศอินโดนีเซียมีแผนภาพศิลาจารึกเรื่องสุธนมโนราห์ดำเนินเรื่องตามสุธนาวทานในคัมภีร์ทิวยาวทานจึงเป็นหลักฐานแน่นอนว่าเรื่องสุธน-มโนห์ราก่อนจะเดินทางไปที่อื่นนั้นคงมาอยู่ที่เกาะชวาในระยะหนึ่งอย่างน้อยก็ในสมัยสร้างบูชนีสถานบุโรพุโธในจังหวัดทางภาคใต้ของประเทศไทยซึ่งมีจังหวัดนครศรีธรรมราชเป็นศูนย์กลางการปกครองในสมัยโบราณโน้นก็เคยมีนาฏกรรมแบบหนึ่งชาวพื้นเมืองเรียกกันว่า”โนห์รา”โดยอธิบายกันมาว่านาฏกรรมแบบนั้นนิยมเอาเรื่องสุธน-มโนห์รามาเล่นกันเป็นประจำจนเป็นที่รู้จักกันทั่วไปคนทั้งหลายจึงเรียกการเล่นแบบนั้นตามชื่อของนางเอกในเรื่อง”โนห์รา”โดยตัดพยางค์หน้าของคำเสียงตามวิธีพูดของชาวใต้มีผู้กล่าวว่านาฏกรรมแบบ”โนราห์”นั้นตรงกับนาฏกรรมที่เราเรียกกันว่า”ละคอนชาตรี”และได้พบเรียกควบกันว่า”โนห์ราชาตรี”ก็มีการเล่นโนห์ราชาตรีนั้นกล่าวกันว่าเป็นแบบแผนและต้นตำราเดิมของละคอนรำประเภทต่างๆที่ปรับปรุงกันขนในกาลต่อมาด้วยเหตุนี้ละคอนโนราห์ชาตรีคงจะมี ขึ้นนานมาแล้วมีบทละคอนเรื่องมโนห์ราสำนวนกล่าวเรื่อยมาตอนหนึ่งดำเนินความตั้งแต่โหรพราหมณ์ทำนายฝันว่านางมโนห์ราเคราะห์ร้ายมิได้ไปเล่นน้ำจนถึงพรานบุญจับนางมโนราห์ได้แล้วพาไปถึงไร่ของยายตาและเกณฑ์พวกสาวๆชายไร่ให้พากันมาเป็นเพื่อนนอนบทที่กล่าวนี้หอพระสมุดวชิรญาณเคยนำออกตีพิมพ์เป็นเล่มเมื่อพ.ศ.2462บอกไว้ว่าเป็นบทละครครั้งกรุงเก่าสังเกตถ้อยคำสำนวนกลอนก็ดูเก่าแก่มากในบทกลอนนั้นมีกล่าวถึง”ยี่ปุ่นหัวโกน”คงจะหมายถึงพวกญี่ปุ่นที่เข้ามาอยู่ในกรุงศรีอยุธยาระหว่างตั้งแต่รัชกาลสมเด็จพระนเรศวรมหาราชลงมาแล้วต่อมาในรัชกาลสมเด็จพระเจ้าปราสาททองมีพวกญี่ปุ่นก่อความวุ่นวายขึ้นในกรุงศรีอยุธยาเลยถูกต้อนให้ไปอยู่นครศรีธรรมราชในรัชกาลนั้นเรื่องที่ละคอนชาตรีหรือโนราชาตรีนำมาใช้เป็นบทสำหรับเล่นละคอนนั้นไม่ได้มีแต่มโนห์ราเรื่องเดียวคงเล่นเรื่องอื่นๆด้วยเพราะปรากฏว่าในระยะหลังหลังมานี้ละคอนชาตรีก็เล่นเรื่องอย่างที่ละคอนนอกใช้เล่นกันเช่นเล่นเรื่องไชยเชษฐ์เป็นต้นแต่บทละครเรื่องมโนห์รานอกจากบทครั้งกรุงเก่าที่กล่าวนั้นแล้วจะมีสำนวนอื่นอีกหรือไม่ยังไม่เคยพบฉบับที่ตีพิมพ์กันขึ้นไว้เป็นเล่มนอกจาก”พระสุทน”กลอนอ่านซึ่งผู้มีชื่อว่า”พลอย”ได้แต่งเป็น”เล่มสลึงพึงรู้ทานผุ้ซื้อร้านหนังสือหน้าวัดเกาะเพราะหนักหนา” และตีพิมพ์ไว้เมื่อพ.ศ. ๒๔๓๒ มิใช่กลอนบทละคอนส่วนบทละคอนเรื่องมโนห์ราที่ตีพิมพ์ในเล่มนี้เป็นบทที่ผู้มีนามต่อไปร่วมกันแต่งขึ้นใหม่โดยนำเอาวิธีเล่นแบบละครชาตรีกับนาฏกรรมแบบอื่นมาปรับปรุงขึ้น และคิดเห็นกันว่าคงจะเหมาะแก่การนำออกแสดงณเวทีโรงละครศิลปากรมาก่อนเลยจึงหวังเป็นอย่างยิ่งว่าท่านผู้รู้ทั้งหลายคงจะยินดีต้อนรับด้วยความพอใจ.