อธิบายหนังสือบทก่อนแต่งเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จ ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีหลายเรื่องแต่งเป็นร่ายดั้นก็มี โครงก็มี ลิลิตก็มี กลอนก็มี ฉันท์ก็มี พิมพ์แล้วบ้างยังไม่ได้พิมพ์บ้าง ได้เลือกมาพิมพ์ไว้ในสมุดเล่มนี้คือโครงของหม่อมเจ้าสุวรรณในพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๑ กรมหมื่นไกรสรวิชิตเรื่อง ๑ ลิลิตของพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔  กรมหลวงพิชิตปรีชากร ทรงพระนิพนธ์แต่เมื่อยังดำรงพระยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอพระองค์เจ้าคัดคณางยุคลเรื่อง ๑

กรมหมื่นไกรสรวิชิตได้ทรงกำกับราชการกรมธรรมการสังฆการีเมื่อในรัชกาลที่ ๓  หม่อมเจ้าสุวรรณได้ฝึกหัดคุ้นเคยราชการกรมธรรมการสังฆการี แต่ครั้งนั้นจึงได้รับราชการมีตำแหน่งอยู่ในกรมธรรมการสังฆการีตั้งแต่ในรัชกาลที่ ๔ มาจนรัชกาลที่ ๕ เพราะหม่อมเจ้าสุวรรณมีหน้าที่อยู่ในกรมธรรมการสังฆการีดังกล่าวมา ในเรื่องโคลงย่อยอพระเกียรติที่แต่งจึงยกเอาเรื่องสอบความรู้พระสงฆ์ในวิชาหนังสือไทยและวิชาเลขเมื่อในรัชกาลที่ ๕ ขึ้นกล่าวโดยพิสดาร หาปรากฏไว้ ได้กล่าวเรื่องนี้ในจดหมายเหตุเรื่องอื่นแห่งใดไม่ ครั้งนั้นพระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชประสงค์จะทรงทนุบำรุงการเล่าเรียนเป็นการสำคัญมาแต่แรกเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ได้โปรด ฯ ให้จัดตั้งโรงเรียนขึ้นในกรมทหารมหาดเล็กฯสำหรับสอนภาษาอังกฤษโรงหนึ่ง สำหรับสอนหนังสือไทยโรงหนึ่ง และทรงพระกรุณาโปรดฯ ส่งบรรดาพระเจ้าน้องยาเธอที่ยังทรงพระเยาว์กับทั้งหม่อมเจ้าต่างกรมและประกาศชักชวนข้าราชการให้ส่งบุตรหลานเข้าเล่าเรียน เมื่อจัดตั้งโรงเรียนทั้งสองนั้นสำเร็จแล้ว มีพระราชประสงค์จะจัดการเล่าเรื่องให้เป็นประโยชน์ถึงราษฎรพลเมืองต่อลงไป ทรงพระดำริห์ว่า ราษฎรย่อมส่งบุตรหลานให้ไปเล่าเรียนในสำนักพระสงฆ์ตามวัดเป็นประเพณีมาแต่โบราณ สมควรจะอาศรัยประเพณีอันนี้อยู่แล้วนั้นจัดตั้งโรงเรียนสำหรับราษฎรขึ้นตามพระอารามหลวงก่อน เพื่อจะหา ภิกษุสงฆ์ซึ่งรอบรู้วิชาหนังสือไทยและวิชาเลข ตั้งเป็นครูโรงเรียนหลวงตามพระอาราม จึงโปรดฯให้ตั้งพระราชาคณะที่ชำนาญความรู้นั้นๆ เป็นกรรมการสอบความรู้พระภิกษุสงฆ์ซึ่งสมัครจะเป็นครูในโรงเรียนหลวง เรื่องเดิมของการที่หม่อมเจ้าสุวรรณพรรณนาไว้ในโคลง มีดังกล่าวมานี้ สำนวนโครงของหม่อมเจ้าสุวรรณถนัดแต่งตามโวหารกวีโบราณ ควรนับว่าแต่งดีสำนวนหนึ่ง

กรมหลวงพิชิตปรีชากรเป็นกวีซึ่งนับถือกันว่าถึงชั้นดียิ่งในกรุงรัตนโกสินทร์นี้พระองค์ ๑ บทกลอนพระนิพนธ์ของกรมหลวงพิชิตปรีชากรได้รวบรวมพิมพ์แจกในงานพระราชทานเพลิงพระศพพระองค์ท่านเองเมื่อพศ ๒๔๕๕ ลิลิตเฉลิมพระเกียรติซึ่งพิมพ์ในสมุดเล่มนี้เป็นบทกลอนเรื่องแรกที่ท่านทรงพระนิพนธ์แต่เมื่อพระชันษาได้ ๒๑ ปี เอาเรื่องการพระราชพิธีโสกันต์สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์ กรมขุนมรุพงศ์ศิริพัฒน์ และสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชชนนีพระพันปีหลวงเมื่อปีกุญ พ.ศ. ๒๔๑๘ มาเป็นเค้าแต่งลิลิตเฉลิมพระเกียรติเรื่องนี้นำขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายเมื่อได้ทรงรับพระสุพรรณบัฏ เป็นกรมหมื่นพิชิตปรีชากร พระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงพระราชนิพนธ์โคลงชมลิลิตของกรมหลวงพิชิตปรีชากร พระราชทานตอบบท ๑ ดังนี้

กรมหมื่นพิชิตกล้า                              เกลาวกลอน

ไพเราะพจนสุนทร                                             ถ่องถ้อย

เฉลิมเกียรติ์กระวีวร                                            ฤาว่าง  วายเอย

เฉกอุบลเบิกสร้อย                                               สรดฟุ้งฉมขจรฯ