ละครรำไทยแต่โบราณที่ควรนำมากล่าวถึงให้เห็นความแตกต่างกันในที่นี้สองชนิด ชนิดหนึ่งเรียกว่า ละครนอก เป็นละครที่ชาวบ้านจัดเล่นกันในงานของสามัญชน ในสมัยโบราณใช้ผู้ชาย เป็นผู้แสดงทั้งบทหญิงและบุตรชายอีกชนิดหนึ่งเรียกว่าละครในเป็นของที่พระมหากษัตริย์จัดให้ มีขึ้นสำหรับแสดงภายในพระราชฐานใช้ผู้หญิง ฝ่ายในซึ่งเรียกกันว่านางใน เป็นผู้แสดงผู้เล่นจึงล้วนเป็นผู้หญิงทั้งนั้นต่อมาละครทั้งสองชนิดนี้การมาเป็นแบบอย่างของการเล่นด้วยที่เรียกว่าละครนอก หมายถึงละครตามแบบที่เล่นกันภายนอกพระราชฐาน แล้วที่เรียกว่าละครใน ก็หมายถึงละครตามแบบที่เล่นกันภายในพระราชฐาน วิธีแสดงของละครสองชนิดนี้เมื่อดูแต่เพียงเผินๆจะเห็นว่ามีร้องๆรำๆ และแต่งเนื้อแต่งตัวเหมือนกันแต่ความจริงไม่เหมือนกันเพราะมีการร้องการรำและเพลงดนตรีกับชั้นเชิงในการเล่นแตกต่างกันถ้าพิจารณารายละเอียดยิ่งจะเห็นว่าแตกต่างกันมากในที่นี้จะไม่พยายามนำรายละเอียดมากล่าวให้ยาวความ เพราะท่านผู้ดูที่เคยมาดูโขนชุดสีดาลุยไฟและปรับอะไรกัลป์ ซึ่งเล่นเป็นแบบละครในมาแล้วนั้นอาจพิจารณาเปรียบเทียบได้ด้วยตนเองกับละครนอกเรื่องสังข์ทอง ตอนเลือกคู่และหาปลา ซึ่งแสดงตามบทที่ตีพิมพ์อยู่ในสมุดเล่มนี้หรือแม้แต่จะนำบทโขนชุดสีดาลุยไฟและปรับอะไรกัลป์ มาเปรียบเทียบกับ บทละครนอกเรื่องสังข์ทอง ตอนเลือกคู่และหาปลา นี้ก็อาจเห็นความแตกต่างกันได้ทั้งลีลาของเรื่องตลอดจนเพลงร้องและถ้อยคำสำนวนกลอนบทละครนอกเรื่องสังข์ทองมีมาแต่โบราณยังมีบทสมัยกรุงศรีอยุธยาบางตอนเหลือสืบมาจนทุกวันนี้ต่อมาในรัชกาลที่สองสมัยกรุงรัตนโกสินทร์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้ทรงปรับปรุงแก้ไขและทรงพระราชนิพนธ์บทละคร เรื่องสังข์ทองขึ้นใหม่เฉพาะบางตอนและบทพระราชนิพนธ์ตอนที่นิยมกันว่าดียิ่งหรือที่เรียกกันว่าตอนเลือกคู่และหาปลาหาเนื้อ กลับตอนตีคลี ซึ่งทั้งสองตอนนี้กระทรวงศึกษาธิการได้กำหนดให้ใช้เป็นหนังสือกวีนิพนธ์ของนักเรียนด้วยบทละครทั้งสองนี้นอกจากจะทรงนำ เอาถ้อยคำสำนวนอย่างของชาวบ้านร้านตลาดมาทรงนิพนธ์ขึ้นเป็นบทละครอันไพเราะแล้ว ยังบอกแกการแสดงละครนอกเป็นอย่างยิ่งจนถึงยึดถือการเป็นแบบครูทั้งบทกลอนและวิธีการแสดงเพราะมีแบบแผนชั้นเชิงในการเล่นที่น่าดูน่าชม และเป็นประโยชน์แก่การฝึกหัดศึกษาสำหรับหน้าไปตามชนิดนี้อยู่เป็นอันมากจึงได้คิดและปรึกษากันที่จะนำละครนอกเรื่องสังข์ทองออกแสดงเสนอแก่นักเรียนและประชาชนณโรงละครศิลปากรสักครั้งหนึ่ง เพื่อที่จะให้การแสดงเหมาะแก่การดูการชมของประชาชนในสมัยปัจจุบัน และเป็นการช่วยแบ่งเบาภาระแก่ข้าพเจ้าด้วย หม่อมแผ้ว สนิทวงศ์เสนี ผู้เชี่ยวชาญทางนาฏศิลปของกรมศิลปากร ถ้ามีเมตตาจิตและเอื้อเฟื้อรับไปปรุงบทให้โดยนำเอาบทพระราชนิพนธ์เรื่องสังข์ทองตอนเลือกคู่และหาปามาตัดทอนแก้ไขแล้วปรับปลงและแทรกบทเจรจากับแต่งบทร้องเพลงฟองน้ำในหน้า 25 สำหรับระบำปลาขึ้นก่อนแล้วยังมีแก่ใจนำมาร่วมปรึกษากับนายมนตรี ตราโมท และข้าพเจ้าให้ช่วยแก้ไขขัดเกลาถ้อยคำสำนวนกลอนกันอีกหลายครั้งและต่อมาได้นำเสนอท่านอธิบดีกรมศิลปากรได้โปรดช่วยแก้ไขขัดเกลาให้อีก การที่ต้องตัดทอนเพื่อ ให้การแสดงเป็นไปโดยรวบรัดทันใจท่านผู้ดูผู้ชมในสมัยปัจจุบันและเหมาะแก่การจัดแสดงบนเวทีที่ต้องแก้ไขขัดเกลาก็เพื่อให้บทกลอนที่ตีพิมพ์ ในเล่มนี้เชื่อมสัมผัสการมิให้สัมผัสขาดเป็นห้วงๆ แต่ต่างก็รู้สึกกันดีว่าเป็นพระราชณอาญาไม่พ้นเกล้า เพราะเป็นการสุดปัญญาที่จะเชื่อมกลอนได้สนิทซึ่งท่านผู้ดูผู้ชมทั้งหลายก็ย่อมจะขึ้นใจและซาบซึ้งในบทพระราชนิพนธ์ตอนนี้ ดีอยู่ทั่วกันทุกท่านแล้วจึงเป็นการง่ายที่ท่านย่อมทราบได้ทันทีว่าตรงไหนบ้างที่ได้ตัดทอนแก้ไขไปอย่างไรทั้งเมื่อได้นำมาฝึกซ้อมนักเรียนนาฏศิลป์และศิลปินของกรมศิลปากรและปรับเข้ากับฉากบนเวทีในโรงละครศิลปากรแล้วก็ได้เปลี่ยนแปลงแก้ไขไปตามความเหมาะสมอีกบ้าง บทตอนนี้จึงได้รับการปรับปรุงแก้ไขอยู่หลายครั้งแต่ก็เพื่อประโยชน์แก่การจัดแสดงบนเวทีเฉพาะคราวเท่านั้น แม้การปรับปรุงบทและนำละคร เรื่องนี้ออกแสดงจะผ่านไปได้แต่ข้าพเจ้าก็ยังรู้สึกมีเรื่องกังวลใจ และเป็นเรื่องน่าเสียดายอยู่อย่างหนึ่งซึ่งข้าพเจ้าเองเห็นว่าควรนำมากล่าวไว้ในที่นี้ด้วยกล่าวคือเมื่อได้ร่วมปรึกษาแก้ไขขัดเกลาบทกันแล้ว ในตอนแรกหม่อมแผ้ว สนิทวงศ์เสนี ก็คงอุตสาหมาฝึกซ้อมศิลปินรหัสนักเรียนนาฏศิลป์ที่โรงเรียนนาฏศิลป์ตามเคยและบางวันก็ขอให้ส่งตัวนักเรียนและศิลปินบางคนไปรับฝึกหัดที่บ้านของท่านแต่ยังมิทันทีจะซ้อมเข้าเรื่องแล้วเข้าฉากท่านก็มามีอาการเจ็บป่วยขึ้นอีกจนต้องไปรักษาตัวอยู่ ณ สถานพยาบาล ในบัดนี้ถ้าหม่อมแผ้ว สนิทวงศ์เสนี ไม่เจ็บป่วยเสียก่อนและได้มาร่วมฝึกซ้อมเข้าฉากขึ้นเวทีตลอดไปจนนำละครนอกเรื่องสังข์ทองตอนเลือกคู่และหาปลานี้ออกแสดงณโรงละครศิลปากรได้อย่างเคยแล้วการเล่นการแสดงคงจะชูรสศิลป์ขึ้นอีกไม่น้อย จึงเป็นเรื่องน่าเสียดายและทำให้ข้าพเจ้ากังวลใจดังกล่าวแม้กว่านั้นด้วยความร่วมมือร่วมใจของครูบาอาจารย์ในกรมศิลปากรผู้ร่วมฝึกซ้อมเป็นอันดีจึงหวังว่าการแสดงละครนอกเรื่องสังข์ทองตอนนี้ของกรมศิลปากรคงจะนำรสบันเทิงมาเสนอท่านผู้ดูผู้ชมได้เช่นเคย